الفقه السلم و السلام (شیرازی)كتاب« الفقه، السلم و السلام» يكى ديگر از آثار آيت اللّه سید محمد شیرازی است كه در قالب موسوعه فقهيه جمع آورى گرديده است. اين كتاب به بررسى سلامت و امنیت و دوستى در اسلام پرداخته كه داراى جنبه‌هاى مختلف و محققانه‌اى مى‌باشد. كتاب، به زبان عربی تأليف شده است. فهرست مندرجات۲ - ساختار کتاب ۳ - گزارش محتوا ۳.۱ - مقدمه ۳.۱.۱ - انگیزه تألیف ۳.۱.۲ - سلام در اسلام ۳.۲ - فصل اول ۳.۲.۱ - تهذیب انسان در سایر ادیان ۳.۲.۲ - علت برتری مسلمانان بر پیروان ادیان دیگر ۳.۳ - فصل دوم ۳.۳.۱ - آزادی از دیدگاه اسلام ۳.۴ - فصل سوم ۳.۵ - فصل چهارم ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - درباره مؤلفسید محمد شیرازی در سال ۱۳۴۷ ه. ق در شهر نجف اشرف متولد شد. وى در حالى كه تنها ۹ سال داشت همراه پدر بزرگوارشان مرحوم سيد مهدى شيرازى به کربلای مقدس هجرت نمود. دروس مقدماتى و عاليه حوزه را در محضر جمعى از اساتيد بزرگ تلمذ نموده و نخست به تدريس دروس سطح پرداخته و هنگامى به تدريس كتاب کفایة الأصول - آخرين كتاب سطح- مشغول شدند . ايشان در بوجود آوردن حوزه‌هاى علميه در ایران و عراق و کویت و سوریه و غيره نيز همت گماشتند و دهها مدرسه دينى ايجاد نموده و حوزه‌هاى مختلف علميه را تحت پوشش و حمايت خود قرار دادند. ۲ - ساختار كتاب كتاب، داراى يك مقدمه، پنج فصل و يك خاتمه مى‌باشد كه به مطالبش اشاره خواهيم كرد. ۳ - گزارش محتوا ۳.۱ - مقدمهمؤلف در مقدمه معناى عام و شمولى سلم و سلام را امنيت، عافيت، استقرار و هر چيزى كه موجب آسايش زندگى و پيشرفت آن شود گرفته‌اند. اين، كلمه‌اى است كه در نفس انسان اطمينان خاطر و راحتى را به ارمغان مى‌آورد. اين حالت در ميان حيوانات و جمادات نيز وجود دارد كه با اندكى تأمل به دست مى‌آيد. ايشان براى سلم و سلام در اسلام و ابواب گوناگون فقهى نيز معانى متعددى قائلند كه حاكى از اهميت اين موضوع مى‌باشد. [۱]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۲۰.
۳.۱.۱ - انگيزه تأليفايشان انگيزه تأليف كتاب را پاسخ به چند سؤال در اين زمينه بيان كرده‌اند كه مصاديق سلم و سلام، كيفيت رسيدن بدانها و طلب سلم و سلام از سوى تمام انسان‌ها از آن جمله مى‌باشند. در تمهيدى كه بعد از مقدمه و قبل از ورود در مطالب كتاب به عنوان مقدمه مباحث جهت آشنايى با محور مباحث بيان شده، چندين مطلب مطرح شده‌اند كه به بخشى از آنها اشاره مى‌كنيم. [۲]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۲۳.
۳.۱.۲ - سلام در اسلاماول سلام در اسلام ايشان مى‌فرمايند: سلم و سلام در بخش‌هاى گوناگونى از كتاب و سنت مطرح شده‌اند كه از آن جمله اين موارد مى‌باشند: سلام از اسماى حسناى الهى است كه در روايات پايانى سوره حشر آمده است، مى‌فرمايد:«... السلام المؤمن المهيمن العزيز الجبّار...». در احاديث ائمه علیهم السلام نيز به اين مطلب تصريح شده است. از آيه سوره قدر به دست مى‌آيد كه خداوند سلام را در هر چيزى مقدّر فرموده است و اين انسان است كه با اختیار خود سلام را از مجراى طبيعى آن منحرف مى‌سازد. سلام به عنوان تحيت اسلام است به طورى كه مسلمان با ديدن برادر دينى خود اولين رفتارى كه انجام مى‌دهد اداى سلام است، كما اينكه تحيت خداوند هم طبق آيه ۴۴ سوره احزاب به مؤمنين با سلام است. [۶]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۲۵.
سلام بخش پايانى نماز است كه سه مرتبه در پايان نماز به پیامبر صلی الله علیه و آله و عباد صالحين و... ادا مى‌شود. بهشت نيز دار سلام است كه آيه ۱۲۷ سوره انعام مى‌فرمايد:« لهم دار السّلام عند ربّهم» سلام مسئوليّت جمعى نيز هست; يعنى انسان علاوه بر اينكه مأمور حفظ و سلامتى خود مى‌باشد در مقابل سلامتى و حفاظت ديگران نيز وظايفى دارد چنان‌كه روايت مشهور نبوى صلى الله عليه و آله مى‌فرمايد:« من سمع رجلا ينادى يا للمسلمين فلم يجبه فليس بمسلم» . نياز به سلام تمام دولت‌ها و ملت‌ها نيازمند سلامتى و آرامش هستند كما اينكه امروزه بسيارى از فعاليت‌هاى سياسى، اقتصادى و نظامى بدين منظور انجام مى‌شود.- بسيارى از معاهدات بين المللى نيز براى رسيدن به همين منظور عقد مى‌گردد.- بحث از سلامتى در رسانه‌هاى جمعى نيز نمود و بروز زايد الوصفى دارد. معنى شمولى سلم و سلام و سلام بالمعنى الاعم كه به قول مؤلف منظور وى از سلم و سلام در كتاب همين معنى مى‌باشد نه سلام به معنى خاص آن كه همان صلح در مقابل جنگ است. [۹]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۲۸.
۳.۲ - فصل اولفصل اول كتاب در مورد دعوت اسلام است به سلم. در ذيل اين فصل مطالبى مطرح شده‌اند كه بايد در ارتباط بعضى از آنها با سرفصل‌هايشان تأمل گردد. ۳.۲.۱ - تهذیب انسان در سایر ادیاناولين مطلب اين است كه آيا اديان گوناگون توان تهذیب انسان را دارند يا نه؟ ايشان در اين زمينه هدف اسلام را تهذيب انسان و تمكين وى از زندگى سالم در اين دنيا قلمداد نموده است. [۱۰]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۳۱.
تهديد و ارعاب انسان‌ها توسط حكومت‌هاى ظالم و ستم‌گران مسئله‌اى است كه در تاريخ نمونه‌هاى فراوانى دارد. اما اينكه برنامه اسلام در زمينه سلم و سلام چه بوده، موضوع ديگر بخش كتاب است كه مؤلف مى‌فرمايد: هدف اسلام رساندن انسان به امان و سلام است و اين از طريق برادرى و هم‌خانوادگى بين مسلمانان به راحتى قابل دست‌رسى مى‌باشد كه آيه ۱۰ سوره حجرات « إنما المؤمنون إخوة» [۱۲]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۳۷.
در صدد بيان يك حکم كلى آيين اسلام است. ايشان برنامه اسلام را در تهذيب و تزکیه انسان‌ها بر مبناى سلم و سلام مى‌داند و كلماتى از دانشمندان و مستشرقان غربى را شاهد مدّعاى خود مى‌داند. كونت هندريك مى‌گويد: مسلمانان از جهت مسالمت و آزادى انديشه از بقيه ممتاز مى‌باشند. گوستاولبون مى‌گويد: هيچ قدرتى قابل رقابت با قدرت قرآن نيست كه توانست عرب‌ها را به آن جايگاه برساند( نقل به مضمون). رابطه بين ماديّت و اسلام موضوع ديگر مورد نظر مؤلف است. [۱۳]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۴۰.
۳.۲.۲ - علت برترى مسلمانان بر پيروان اديان ديگربرترى مسلمانان بر ديگر پيروان اديان و مذاهب از جهت دستورات اسلام به پيشرفت و پويايى است; براى مثال حديثى از امام صادق علیه السلام مى‌فرمايد:« من استوى يوماه فهو مغبون و من كان آخر يوميه شرهما فهو ملعون». آزادى عقيده و اديان در سايه اسلام، بخش ديگر اين فصل است كه مؤلف با اشاره به چند آيه از قرآن كريم، اين معنا را مستدلّ مى‌نمايد; آيه ۲۵۶ بقره كه مى‌فرمايد:« لا إكراه في الدين» يا آيه ۶ کافرون كه مى‌فرمايد:« لكم دينكم و لي دين» از آن جمله مى‌باشند. [۱۶]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۴۳.
رفتار پيامبر صلى الله عليه و آله با ثمامه و قوم او، رفتار پيامبر صلى الله عليه و آله با مشركين مكّه، رفتار آن حضرت با منافقين و رفتار امیر المؤمنین علیه السلام با خوارج شواهدى بر اين مدّعا مى‌باشند. براى مثال خوارج كه دشمن‌ترين دشمنان خدا، پيامبر صلى الله عليه و آله و حضرت علی علیه السلام بودند تا زمانى كه جنگ را آغاز ننمودند، در كوفه با امنيت و آرامش به زندگى مشغول بودند. حقوق اقليّت‌هاى دينى در سرزمين‌هاى اسلامى، فتوحات اسلامى و چگونگى دعوت مسلمين به اسلام، اصالت سلام در اسلام، انتشار اسلام به قوت ذاتى خود، رابطه بين مسلمانان و غير مسلمانان و چندين مؤلفه ديگر كه مؤلف بدانها اشاره كرده است همگى شواهدى بر اصالت امن و سلام در اين دين آسمانى‌اند. [۱۷]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص۴۴ .
۳.۳ - فصل دومدومين فصل كتاب به بررسى سلام و سلم در حكومت و سياست اسلامى پرداخته است. اولين مطلب در اين فصل اصالت آزادی سیاسی است. در حديثى از حضرت على عليه السلام بر آزادى انسان تأكيد شده تا اين آزادی را با عبوديت غير خدا خراب نكند. [۱۸]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص۸۹ .
۳.۳.۱ - آزادى از ديدگاه اسلاماما آزادى از ديدگاه اسلام موضوعى است كه بايد به دقت مورد مطالعه قرار گيرد تا با آزادى‌هاى غربى و غير اسلامى كه مدّ نظر بعضى از اشخاص ناسالم است خلط نگردد. مؤلف اين موضوع را مورد دقت قرار داده و آزادى انسان از تسلط غير خدا را بزرگ‌ترين آزادى مى‌داند كه از طرف اسلام به انسان‌ها اهدا شده است. ايشان مفهوم حريّت در اسلام را غير از غوطه‌ور شدن در شهوات مى‌داند و مى‌فرمايد: تنها در سايه عبوديّت خداست كه همه انسان‌ها به طور مساوى از آزادى‌هاى مشروع برخوردار خواهند گرديد. ايشان ضمن مشخص نمودن محدوده آزادى‌هاى اسلامى و تفاوت آن با آزادى‌هاى غربى به مفهوم حریّت سياسى پرداخته و حق انتخاب را يكى از مصاديق حريّت سياسى برمى‌شمارد. ايشان براى مشتبه نشدن امر، امامت و خلافت را همان حكومت الهى دانسته كه در واقع در راستاى آزادى‌هاى انسان بوده و به هيچ وجه در تناقض با آنها نمى‌باشد. در نظام سياسى اسلام بعضى نكته‌هاى قابل تأمل وجود دارد كه نبايد از آنها غفلت شود، زيرا همگى بر تعالى و بلندى مفاهيم اين دین آسمانى اشاره دارند. جايگاه مشورت و شورا در اسلام، موقعيتى كه از امر به معروف و نهی از منکر به دست مى‌آيد از آن جمله مى‌باشند. [۱۹]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۹۱.
۳.۴ - فصل سومفصل سوم به جايگاه سلم و سلام در اقتصاد مى‌پردازد. ديدگاه اسلام در باره اقتصاد و مراعات حقوق خصوصى و ملكيت انسان‌ها بهترين نمونه براى قائل شدن به آزادى در زمينه‌هاى اقتصادى از سوى اسلام مى‌باشد. [۲۰]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۱۵۹.
۳.۵ - فصل چهارمفصل چهارم به جايگاه سلم و سلام در روابط اجتماعى پرداخته است. مساواتى كه بين نوع بشر از نظر اسلام وجود دارد و تنها وجه تمايز را تقوا قلمداد كرده است، روشن‌ترين دليل بر مطلب مى‌باشد. برادرى اسلامى، صله رحم و حسن معاشرت از نمونه‌هاى بارز اهميت دادن اسلام به سلم و سلام اجتماعى مى‌باشد. سلم و سلام در آيات و روايات آخرين بخش كتاب مى‌باشند. [۲۱]
الفقه، السلم و السلام، سيد محمد شيرازى، ج۱، ص ۲۵۰.
۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی |